NHỮNG HIỂU LẦM VỀ TƯ DUY PHẢN BIỆN

[GÓC TƯ DUY] Nhiều bạn hỏi mình về tư duy phản biện và mình cũng có cơ hội được chia sẻ vài lần về chủ đề này nên hôm nay mình tranh thủ viết ra những quan sát và quan điểm của cá nhân mình về Tư duy phản biện (TDPB). 

1. TƯ DUY PHẢN BIỆN (CRITICAL THINKING) là 1 từ khóa hot ở mọi nơi, từ trường học đến công sở. HSSV và người lao động hiện nay được yêu cầu là phải có TDPB khiến nổi lên một hiểu nhầm là đây là 1 kỹ năng thần thánh gì đó giúp bạn học giỏi hơn hay làm được việc hơn. Mình thấy đây là cách nghĩ ngược chiều. Đáng ra, chúng ta nên nhìn việc trau dồi tư duy nói chung là nhiệm vụ căn bản của giáo dục trong việc phát triển một cá nhân, để người này có thể trở nên tốt hơn trong tư duy, từ đó ứng dụng vào các môi trường học tập và phát triển của họ. Vì thế, đây là 1 quá trình, có các bài học và thói quen cần luyện tập, chứ không phải chỉ 1 hay 2 khóa học là giải quyết được việc thiếu TDPB.

2. Có thể bản không thiếu TDPB như bạn tưởng. Vì tâm lý/ góc nhìn thần thánh hóa TDPB, nhiều bạn tự ti rằng mình thiếu TDPB. Thật chất, TDPB về căn bản là 1 cách thức tư duy giúp chúng ta hiểu sâu hơn, đa chiều hơn 1 vấn đề nào đó bằng nhiều phương thức, vd. tập quan sát nhiều hơn hay tập đặt câu hỏi nè. Ngẫm lại xem bạn có bao giờ tỉ mỉ quan sát, suy xét 1 vấn đề gì đó (thay vì nghe theo sắp đặt) trước khi đưa ra quyết định chưa? Với mình thì gần đây mình tập intermitten fasting và bỏ bữa ăn sáng. Quyết định này nghe thật ngược ngạo so với những gì mình đã và luôn được biết, nhưng sau 1 đêm đọc nhiều tài liệu nghiên cứu về fasting từ khoa học đến tôn giáo, cũng như tham khảo những bạn đã theo chế độ này thì mình đã mạnh dạn đổi qua chế độ diet này. Và cho đến giờ mình thấy rất ổn với chế độ diet này (còn bao giờ ốm thì chưa biết nahaha). Trên đây chính là ví dụ đơn giản của TDPB rồi á ;)

3. Trong TDPB không có thắng thua, không có ai cãi hăng hơn ai. Nhiều bạn lầm tưởng có TDPB là bật lại sếp, là hỏi xoáy thầy cô. Không hề nha. Mục đích cuối cùng của việc trau đồi TDPB là cho chính sự phát triển của bản thân bạn, tiếp theo là cho sự công bằng và tinh hoa của tri thức nhân loại, và sau cùng là cho một xã hội có tính xây dựng và thấu cảm hơn. Ngoài việc có đủ lượng kiến thức và kĩ năng để thực hiện TDPB thì thái độ cũng quyết định đến việc bạn đang TDPB hay đang cãi lộn. VD: bạn thấy có lỗi trong 1 report, người thực hành TDPB sẽ nghiên cứu và đưa ra lý do thuyết phục sếp rằng đây là 1 lỗi cần khắc phục, và đưa ra phương án giải quyết theo góc nhìn của bạn luôn. Với 1 người cãi cho đã nư thì chỉ cần chỉ ra lỗi sai, hơi kiểu tự hào về việc tìm ra và cho mng thấy chính mình đã làm được việc chả ai làm này. Nói thiệt là trường hợp 2 sẽ làm tất cả mng khó chịu chứ đừng nói chi là sếp của bạn haha Nhân đây cũng muốn nói nhỏ là debate không phải là cãi lộn  nghen, debate không phải là để thắng, mà là để thể hiện sự thuyết phục trong lập luận (cái này xin hẹn 1 post khác để nói về Rhetorics of Persuasion của Plato/ Aristotle).

4. TDBP là 1 bộ công cụ, bao gồm nhiều kỹ năng bổ trợ, như tư duy phân tích, tư duy tuyến tính v.v. Nhiều bạn nghĩ TDPB đơn giản là logic. Đúng là logic là 1 phần không thể thiếu của tư duy, nhưng TDPB vượt hơn tầm Tư duy logic vì mục đích mình đã nói ở trên. Không phải lúc nào cứ logic là sẽ giải quyết được vấn đề. Quan trọng là cảm xúc được đặt đúng chỗ trong tư duy để cho ra kết quả hợp tình hợp lý nhất trong tình huống nhất định. TDPB thật chất sẽ giúp chúng ta nhìn ra đâu là logic, đâu là phi logic, từ đó giúp chúng ta thấu cảm hơn với nhiều quan điểm. Cũng chính vì tính bao hàm của TDPB mà nó được biết đến là 1 kĩ năng ở tầm Metacognition (siêu nhận thức). 

5. Đừng cố ép bản thân, cũng đừng xem nhẹ bản thân. TDPB cần thời gian và cần sự tự nhận thức/ tự phê phán của cá nhân rất nhiều. Các bạn có thể đọc sách, đăng ký khóa học về TDPB, nhưng tất cả những input đó chỉ thật sự là của bạn khi bạn hấp thụ và tư duy về chúng, liên kết chúng với bản thân.

6. Thái độ đừng xem mọi thứ là hiển nhiên (take things for granted). Theo mình thì phản biện đầu tiên xuất phát từ thái độ vì từ thái độ mới định hướng được hành động. Nếu coi mọi thứ là hiển nhiên thì tự khắc chúng ta không có nhu cầu đặt câu hỏi. Ngược lại, chúng ta sẽ có những câu hỏi đa chiều nếu mình có nhận thức rằng mọi thứ đều có lý do cấu thành. 

Một số nguồn sách tham khảo cho các bạn muốn đọc thêm về TDPB: