Your speaking staff: Make sure they are in sync!

 Không phải ngẫu nhiên mà người học luôn thấy kỹ năng nói và viết khó khăn hơn đọc và nghe. Hiểu đơn giản, nghe và đọc là 2 kỹ năng mà bạn tiếp nhận ngôn ngữ (receptive skills), ở đó công việc chủ yếu là xử lý các thông tin nhập vào não bộ (input); trong khi đó, nói và viết yêu cầu các bạn chuyển hóa các kiến thức đã tích lũy để tạo thành thành phẩm qua âm thanh hoặc chữ viết (productive skills). Phức tạp hơn xíu, nói và viết yêu cầu nhiều hơn các kỹ năng nhận thức của bạn (cognitive demands). Kỹ năng nói càng đặc biệt phức tạp hơn vì áp lực thời gian trong phản xạ giao tiếp. Trong bài viết này, mình muốn trình bày kỹ hơn những cognitive demands trong speaking thông qua một vài metaphor, từ đó giúp các bạn thấy được cách đánh giá các yếu tố trong speaking performance của người học (nếu bạn là giáo viên) và của chính bản than (nếu bạn là người học).

Để các bạn có thể trình bày tiếng Anh lưu loát thì cần có sự kết hợp của 5 thành viên sau: (1) Thợ xây (2) Nhạc trưởng (3) Chuyên gia (4) Quản lý (5) Trí nhớ. Mô hình này được xây dựng dựa trên một mô hình diễn giải của Goh và Burns (2012) về những yêu cầu nhận thức cần có trong bộ kỹ năng nói (mình sẽ để mô hình gốc của tác giả ở phía dưới).

·       THỢ XÂY: Đây là người sẽ tiếp nhận các ngôn từ và cấu trúc ngữ pháp để giúp bạn xây câu dựng đoạn khi nói. Người này được trau dồi chủ yếu qua việc tích lũy kiến thức về ngôn ngữ tiếng Anh của các bạn. Nếu bạn thấy khó khăn trong việc tìm từ và cấu trúc để diễn giải ý của mình, hoặc vẫn trong trạng thái vừa dịch vừa nói thì bạn nên xem xét lại anh thợ xây của mình xem đã có đầy đủ công cụ và biết cách xây dựng chưa, từ đó hướng tới luyện tập thường xuyên để tăng độ thành thục lên cấp độ cao nhất (thành thục làm trong vô thức).

·       NHẠC TRƯỞNG: Đây là người giúp các bạn nói, phụ trách chính về phần điều khiển âm thanh mà bạn phát ra. Không phải đơn giản là vocalist mà người này phải nắm được đầy đủ và có thể điều khiển tất cả các yếu tố về phát âm (pronunciation features), và hơn thế nữa là nhận thức được mục đích sử dụng của các yếu tố này. Với một số các bạn được tiếp cận tiếng Anh qua Communicative approach như mình thì người nhạc trưởng có thể được phát triển tự nhiên đến mức chúng ta không để tâm về các yếu tố này (bản thân mình cũng quay lại học IPA chart khi mình đi dạy chứ lúc học thì còn chả để ý tụi nó cơ haha). Với các bạn được đào tạo theo kiểu Grammar Translation thì việc đào tạo nhạc trưởng là bước chuyển mình quan trọng trong việc xây dựng nhận thức về kỹ năng ngôn ngữ cho bản thân.

·       CHUYÊN GIA: Với sự kết hợp của anh thợ xây và chị nhạc trưởng bên trên thì về căn bản là bạn có thể nói khá trôi chảy rồi đó. Bạn có thể nói trôi chảy và nghe thật hay nhưng nội dung rỗng tuếch thì cũng không hẳn là hay đúng không? Thế nên, để bài nói của bạn có chiều sâu và mạch lạc, bạn cần chú chuyên gia. Theo lý thuyết, chuyên gia của các bạn càng có nhiều kiến thức tích lũy thì nội dung trình bày của bạn càng tốt về độ chuẩn xác (lexical accuracy) và tính phức tạp (complexity). Chú chuyên gia đòi hỏi việc dung nạp kiến thức về chủ đề nói. Khác với anh thợ xây, chú chuyên gia đòi hỏi các bạn input các khái niệm và xây dựng hệ thống kiến thức nhằm tăng hiểu biết về một vấn đề cụ thể. Khác với 2 người staff trên, chú chuyên gia không thể nào đạt đến mức làm việc nhuần nhuyễn theo quán tính được, chú làm việc theo logic và có hệ thống. Input của bạn càng logic thì chú sẽ càng dễ truy xuất thông tin để xây dựng nội dung cho bạn.

·       QUẢN LÝ: Người này là cực nhọc nhất nè vì phải giám sát sự phối hợp đồng bộ của anh thợ xây, chị nhạc trưởng và chú chuyên gia. Đồng thời, cô phải kết hợp với trí nhớ để đảm bảo tất cả các staff đều có đủ năng lượng duy trì công việc. Cô quản lý này ở mọi nơi nhưng không phải dễ dàng nhận ra được, vì cô chỉ xuất hiện rõ khi bạn tiếp nhận việc bị đánh giá và tự đánh giá bản thân. Cô làm việc dựa trên bằng chứng và chỉ tiêu đo lường được, ví dụ như thời gian bạn có thể độc thoại bằng tiếng Anh, hay số từ vựng về chủ đề mà bạn sử dụng được. Cô quản lý này thật ra xuất hiện xuyên suốt trong cả chặng đường học của bạn nhưng ở đây mình sẽ dừng lại ở cách cô quản lý việc các bạn nói thôi nhé.

·       TRÍ NHỚ: Dàn staff ở trên đều chạy bằng năng lượng trí nhớ, cụ thể là trí nhớ tích cực (working memory - mình không thích dịch là trí nhớ ngắn hạn vì nghe nó cứ hơi tiêu cực haha) và trí nhớ dài hạn (long-term memory). Việc các bạn làm một kỹ năng nào đó đều đòi hỏi việc working memory trích xuất thông tin từ long-term memory theo dạng declarative information hoặc procedural system hoặc cả hai. Ở đây, điều quan trọng nhất là việc các bạn tập bài tập truy xuất (retrieval practice) để việc chuyển dịch thông tin sẽ diễn ra mượt mà hơn khi cần. Tuy nhiên, trước khi retrieve thì các bạn phải có các meaningful input và repetition. Quá trình này khá phức tạp và không nằm trong phạm vi bài viết này, nên mình xin hẹn lại 1 bài khác nhé.

Để nói tốt, các bạn cần tất cả staff phối hợp đồng bộ với nhau. Nhưng khi luyện tập, bạn có thể tập trung chuyên môn từng người và xây dựng bài luyện tập phù hợp. Việc đầu tiên bạn cần làm là thật sự lắng nghe bản thân và gọi tên các vấn đề bạn thấy với tư cách một người nghe. Nếu bạn chưa có kinh nghiệm này, hãy nhờ thầy cô hỗ trợ feedback. Với các thầy cô, mình mong các thầy cô feedback rõ hơn về phương diện nào cần được cải thiện, thay vì những generic comments như kiểu public IELTS rubric.

Goh, Christine, and Anne Burns. Teaching Speaking: A Holistic Approach. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.