Ảnh hưởng của Xung đột Nga-Ukraine đến Ngoại giao công chúng (Public Diplomacy)
Tình hình căng thẳng giữa NGA-UKRAINE ảnh hưởng đến Ngoại giao công chúng (PUBLIC DIPLOMACY) như thế nào?
Ngoại giao công chúng (PD) là một khái niệm lần đầu được trình bày bởi Edmund Guilion vào năm 1965 đã thổi một luồn gió mới và “thiện lành” hơn cho chính sách đối ngoại của các quốc gia. Không giống như người ‘anh em’ mang tên ‘tuyên truyền’ (propaganda) rất thuần tính áp đặt thông tin, PD được sử dụng để giao tiếp (communicate) với công chúng của các quốc gia khác, bổ trợ cho mục đích ngoại giao của các chính sách đối ngoại.
Nguyên văn định nghĩa: *the practice by the government to deal with the influence of public attitudes on the formation and execution of foreign policies* [1]
Từ vị trí bổ trợ, qua hơn 50 năm phát triển, khái niệm này đã ngày được các quốc gia xem trọng hơn và dần phát triển thành một công cụ ngoại giao chuyên biệt. Việc này đặc biệt đúng khi các phương tiện truyền thông phát triển mạnh mẽ từ sự ra đời của Internet đến mạng xã hội (social media) và dự báo là metaverse cũng sẽ giúp tạo ra một môi trường mới cho PD. Trong version hiện đại hơn của PD, các chính phủ tập trung nhiều hơn vào việc tạo ra mối quan hệ (relational PD) thay vì chỉ thuần truyền đạt thông tin (information transfer); vì thế, các khái niệm như quyền lực mềm (soft power), thương hiệu quốc gia (nation branding), narrative construction (xây dựng câu chuyện) được chú trọng nhiều hơn. [2]
I/ Nga đang xóa mờ sự phân biệt giữa PD và Information Warfare (chiến tranh thông tin). Not relational but disinformation
Chính quyền Putin đã có 2 quyết định làm ảnh hưởng đến tính chính danh của PD. Một là, Nga đã vũ khí hóa (weaponize) thông tin bằng cách liên tục xây dựng các chiến dịch tấn công thông tin và gây nhiễu thông tin (disinformation) cho nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là Đông Âu. Chính quyền của Putin cũng khẳng định sự quan trọng của mặt trận công kích thông tin khi tuyên bố tập trung phát triển đội ngũ hackers, cộng đồng tình báo, hệ thống truyền hình nhà nước cũng như các troll farms và bots để can thiệp trên các mạng xã hội [3]. Cụ thể, Ukraine đã luôn được coi là “sân sau” (back yard) để Nga tập trận cho các vụ tấn công mạng và nhiễu thông tin [4]. Vì thế, cũng không quá ngạc nhiên khi trong đợt triển khai quân sự bất ngờ này, Nga đã có sự chuẩn bị cho một cuộc chiến tranh thông tin trong và ngoài nước. Hai là, thông tin về cuộc xung đột quân sự này được truyền tải theo hướng áp đặt 1 chiều thay vì theo hướng thiết lập quan hệ và tăng cường đối thoại. Hầu như phía Nga không có động thái dùng mạng xã hội hay đưa cập nhật tin tức live về tình hình chiến sự trên các cổng thông tin báo chí của nhà nước. Tại Nga, Putin đã có hạ lệnh chặn các hãng tin quốc tế như BBC đưa tin trực tiếp, dẫn đến việc họ phải sử dụng công cụ hỗ trợ như Tor hay VPN để vượt Tường Lửa này để tiếp tục công tác. Theo tờ The NewYorker, tin tức tại Nga được nhà nước kiểm soát toàn bộ và chỉ được cập nhật vào bản tin tối mỗi ngày [5]. Gần đây nhất, chính quyền của Putin vừa đưa ra những cáo buộc theo bằng chứng tình báo không rõ ràng rằng Ukraine đang triển khai kế hoạch xây dựng vũ khí sinh học (liệt vào loại vũ khí hủy diệt hàng loạt). Những đòn tấn công thông tin của Nga cho tới thời điểm này, theo nhận định của Robert English, là xoay quanh góc nhìn của Putin về thế giới chứ không hề dựa trên sự thật, rất khác với cách mà Nga tiếp cận sự ly khai của đảo Crimea vào năm 2014 [6].
Những động thái như trên đẩy PD và Information Warfare gần nhau hơn, đến mức sẽ khó phân định được đâu là ‘tough-minded PD’ và đâu là ‘information aggression’. Theo Szostek (2020), nước đi này thật chất là không khôn ngoan vì nó đang phóng đại hóa khả năng kiểm soát thông tin của một chính quyền lên người dân cũng như là đại chúng của thời đại số (digital public) khi mà họ luôn luôn có nhiều hơn một sự lựa chọn cho nguồn thông tin và đã quen với sự đa dạng này [7]. Theo logic này, hiện giờ Putin chỉ có thể giữ chân những người Nga đã mang sẵn sự ủng hộ cho chính quyền của ông và giữ họ trong chiến dịch này. Sẽ rất khó để tiếp cận các nhóm đối tượng khác. Nhưng câu hỏi quan trọng hơn là liệu Putin có thật sự cần PD hay không nếu ông đã có thể chiếm được sự ủng hộ của người dân (winning hearts and minds).
II/ Ukraine đang dẫn đầu cho xu hướng số hóa PD (digitalisation of PD)
Trong việc thực hành PD, các chính phủ có nhiều sự lựa chọn công cụ, và Ukraine, cụ thể là Tổng thống Zelensky, đã quyết định đánh mạnh vào mạng xã hội để khai thác triệt để tính chất báo cáo thời gian thực (real-time report). Zelensky và nội các của ông ấy đã và đang tích cực sử Twitter để thực hiện chiến dịch ngoại giao công chúng của mình. Một mặt, họ liên tục cập nhật những diễn biến trên mặt trận (nhất là Zelensky), những bước tiến trong việc thương thảo ngoại giao với Nga cũng như cập nhật sự trợ giúp từ các quốc gia khác, như Mỹ và Pháp và các tổ chức thế giới như UN và World Bank. Mọi update đều được trình bày bằng 2 thứ tiếng trên Twitter, và lượng retweet của các tweet bằng tiếng Anh luôn cao hơn tiếng Nga. Đây có thể được xem là bằng chứng cho độ phủ sóng cao của Ukraine trên nền tảng này so với chính quyền Nga luôn khá ‘im ắng’.
Với tần suất cập nhật đều đặn, kỹ năng làm phóng sự kiểu selfie chân thật và các câu từ hùng hồn, Zelensky nhanh chóng trở thành 1 hiện tượng MXH (social media icon) sau chỉ vài ngày. Từ người dân cho tới giới truyền thông, họ chuyền tay nhau những hình ảnh “from zero to hero” hay “from comedian to president” của Zelensky. Và mọi việc dường như đã nằm trong tính toán của một người có kĩ nghệ sân khấu tốt như cựu diễn viên hài Zelensky. Ông tiến hành từng bước trong chiến dịch tạo hình tượng của mình.
(1) tôi là đối tượng số 1 bị truy đuổi nhưng vẫn ở đây
(2) tôi và binh lính đang chiến đấu chống lại sự xâm lược này
(3) tôi vẫn luôn ở đây dù các nguyên thủ quốc gia khác bảo tôi cần dời đi
(4) tôi ở đây vì Ukraine và vì châu Âu
(5) tôi và Ukraine đã giành được vũ khí quân đội Nga bỏ lại và sẽ dùng chính chúng để chống lại Nga
(6) Chúng tôi đang đến gần với chiến thắng (update từ bài phát biểu của Zelensky vào ngày 11/03)
Đây chính xác là chặng đường từ kể bị hại (victim) lên đến anh hùng (hero) cho Zelensky nói riêng và Ukraine nói chung.
Về mặt chính sách, Zelensky cũng vận dụng Twitter diplomacy để nhấn mạnh sự chuyển biến trong agenda của quốc gia. Theo một phân tích discourse analysis (chạy trên NVivo) của mình về tất cả những Tweet bằng tiếng Anh của tổng thống Zelensky đã công bố từ ngày 24/02 tới ngày 09/03, ông đã tweet 95 lần và có những điểm nhấn chính sau:
- Từ ngữ được nhắc tới nhiều nhất sau Ukraine và Russia là ‘aggression’/ ‘aggressor’ hàm ý dành cho Nga và Putin
- Qua thời gian thì anh dùng từ cũng trực diện hơn, từ những ngày đầu là 'defense', 'situation', 'people' #StandWithUkraine, cho tới bây giờ là anh chỉ tập trung vào 'aggression'/ 'aggressor'/ 'anti-Putin coalition' và #StopRussia
- Thái độ thẳng thắn đối đầu trên được chính thức thấy rõ từ lúc Hội đồng Bảo an LHQ công bố kết quả số phiếu ủng hộ Nghị quyết lên án việc Nga can thiệp vào Ukraine. ==> Cứng nhất chắc là câu "The Truth is on our side."
- Trái với dự đoán, Zelensky chưa bao giờ nhắc đến NATO trong các tweet của mình mà đẩy mạnh vào EU.
- 3 mối quan tâm lớn nhất: lực lượng bảo an, cứu trợ nhân đạo và việc sát nhập vào EU – được sắp xếp theo thứ tự thời gian tập trung
Mặt khác, Zoom là một công cụ khác mà Ukraine đã vận dụng để giới thiệu kênh ngoại giao cho các chính trị gia. Từ việc dùng Zoom để đối thoại song phương với Tổng thống Mỹ - Biden hay Tổng thống Pháp – Macron, Zelensky cũng kêu gọi việc đối thoại đa phương cấp bách qua phương tiện này. Vào ngày 09/03, Zelensky cũng đã dùng Zoom để trao đổi trực tuyến với các thành viên của Hạ viện Anh (House of Commons). Quan trọng hơn, Zelensky đã tiên phong trong việc dùng Zoom để kết nối trực tiếp với những người dân biểu tình chống chiến tranh tại một số thành phố của châu Âu. Dựa trên danh tiếng mới nổi của ngôi sao MXH này thì phong cách ngoại giao này thật không khác mấy việc các Idol giao lưu với fan. Đây là một bước tiến rất dài cho việc tạo dựng lòng tin trong ngoại giao công chúng, khi thông điệp được truyền tải không đậm tính chính trị mà tạo sự kết nối vượt qua khoảng cách địa lý. Tất cả những điều này đặt ra một yêu cầu mới về mặt kỹ năng cho các nhà ngoại giao về việc dùng ứng dụng hội thảo trực tuyến và về mặt quy tắc, thủ tục cho hình thức ngoại giao mới này.
Endnote:
[1] Cull, N. J. (2009). 'Public Diplomacy before Gullion: The evolution of a phrase'. Routledge Handbook of Public Diplomacy. N. Snow and P. Taylor. Oxon & New York, Routledge: 19-23.
[2] Snow, N. (2012, 22/02/2022). "Public Diplomacy and Propaganda: Rethinking Diplomacy in the Age of Persuasion." from https://www.e-ir.info/2012/12/04/public-diplomacy-and-propaganda-rethinking-diplomacy-in-the-age-of-persuasion/.
[3] https://securingdemocracy.gmfus.org/russias-active-measures-architecture-task-and-purpose/
[4] Cunningham, Conor (2020) https://jsis.washington.edu/news/a-russian-federation-information-warfare-primer/
[5] https://www.newyorker.com/news/dispatch/03/14/the-war-that-russians-do-not-see?utm_source=nl&utm_brand=tny&utm_mailing=TNY_Humor_030422&utm_campaign=aud-dev&utm_medium=email&bxid=5be9ea163f92a404690260fc&cndid=28140670&esrc=article-newsletter&utm_term=TNY_Humor
[6] USC Webinar: Stage for Russia’s war on Ukraine was set by a massive propaganda campaign, USC experts say https://news.usc.edu/197298/russia-and-ukraine-propaganda/
[7] Szostek, J. (2020). "What Happens to Public Diplomacy During Information War? Critical Reflections on the Conceptual Framing of International Communication." International Journal of Communication 14: 2728–2748.
Comments
Post a Comment