Chuyện Tấm chiếu

 Có một dạo đi dạy mình hay nghe SV năm trên miêu tả các em SV năm nhất là “những tấm chiếu mới, chưa từng trải”. Dẫu biết đây chỉ là 1 meme và chơi chữ vui nhưng vẫn khiến mình không khỏi liên tưởng tới khái niệm TRẢI NGHIỆM và thật sự thì cứ phải non xanh là ‘chiếu mới chưa trải’ hết à? Vì rõ là, ngược lại, chúng ta vẫn thấy những trường hợp mà “sống ngần này tuổi rồi mà chả biết cái abc xyz”. 

Sự thừa nhận phổ biến về việc tuổi đời sẽ nói lên tuổi kinh nghiệm chỉ dựa trên cơ sở về tần suất tiếp cận với thế giới mà thôi. Đúng là sống càng lâu thì khả năng “được trải” của một “tấm chiếu” càng nhiều, nhưng không hẳn “chiếu đã trải” có thể được đánh đồng với người thông thái và hiểu sự đời. Vậy thì điều gì làm nên sự khác biệt giữa các “tấm chiếu” ngoài chuyện “trải” bao nhiêu lần?

Dưới góc nhìn của ngôn ngữ và triết học, hãy cùng nhìn vào chữ “nghiệm” trong “trải nghiệm”. Nếu lấy gốc từ trong chữ EXPERIENCE thì chúng ta có ‘ex’ = ‘out of’ và ‘peritus’ = test, experiment, phát triển lên thành nghĩa như sau late 14c., "observation as the source of knowledge; actual observation; an event which has affected one”. Vậy là “trải nghiệm” cần phải bao gồm các yếu tố sau: quan sát, thử nghiệm, và đút kết/ chiêm nghiệm (thành kiến thức). Nói gọn hơn, nếu chỉ “trải qua” một việc gì đó mà không đút kết lại gì trong nhận thức thì không thể nào gọi là “trải nghiệm”. Và chính yếu tố “nghiệm” này giúp ta phân biệt được những người chỉ đơn giản là sống lâu trải qua trải lại mà vẫn chả thấu đáo với một người từng trải và phát triển nhận thức cao cấp. Cũng chính sự nghiệm này sẽ khiến cho những lần “trải” mang tính mới mẻ hơn vì “chiếu” nay đã rút được bài học để khôn ra hơn. Nhờ vậy, tỉ lệ bị gấp nếp chống nếp sẽ thấp hơn. Heraclitus đã bảo là *"Không ai tắm hai lần trên một dòng sông"* mà các chiếu để bị gấp cùng 1 nếp là dở lắm á.

Dưới góc nhìn của khoa học não bộ (neurology), “trải nghiệm” được chứng minh thông qua hiện tượng “neuroplasticity” (GG dịch là “Khả biến thần kinh” nghe ngầu quá). Hiểu đơn giản là sau mỗi sự việc xảy ra trong cuộc sống của chúng ta thì các neuron thần kinh và liên kết của chúng sẽ thay đổi nên dù là số lượng không thay đổi nhưng tính chất của neuron có sự khác biệt lớn giữa “tấm chiếu mới” và “tấm chiếu trải”. Việc này thường xảy ra trong vô thức mà chúng ta không nhận biết. Nhưng chỉ cần chúng ta quan tâm và định hướng rõ ràng hơn cho bản thân thì chính chúng ta sẽ tận dụng được hiện tượng này để phát triển nhận thức và tư duy tốt hơn. Bước đi này chính là “nghiệm”. 

Từ sự định nghĩa trên, một con người thông thái và hiểu sự đời không nhất thiết phải nhiều tuổi. Quan trọng là bạn đã trải qua những gì và chiêm nghiệm được bao nhiêu. 

Đút kết lại, mình tạm rút ra 3 loại CHIẾU sau trong cuộc sống:

   1- **CHIẾU MỚI** Non xanh mơn mởn, sống bản năng, tư duy căn bản đủ để tồn tại, ở 1 giai đoạn dễ học dễ hấp thụ chỉ có điều là chiếu có muốn được trải hay không.

   2- **CHIẾU ĐÃ TRẢI:** Kinh qua nhiều điều rồi, nhàu nát và có phần cũ kỹ vì không nghiệm đủ, dễ bị nhàu nát nhiều hơn vì không nghiệm thì dễ bị mắc lại sai lầm cũ. Có 2 khả năng là (1) sẽ bị nát sớm vì trải đi trải lại cùng 1 nếp hoặc (2) là bị quăng xó vì bị đào thải tự nhiên.

    3- **CHIẾU TRẢI NGHIỆM** Mỗi lần trải là một lần nghiệm hoặc có khi nghiệm nhiều hơn luôn, nhờ vậy luôn giữ được công dụng của 1 tấm chiếu và luôn nâng cao giá trị của bản thân càng ngày càng dai bền hơn.

hmmm vậy các bạn là tấm chiếu loại nào?

Disclaimer: Mình không có ý châm biếm con người là tấm chiếu mà chỉ triển khai suy luận của mình dựa trên 1 chiếc meme rất GenZ và những quan sát của mình trong cuộc sống.