[Series bài] Bàn về sự học, sự dạy & giáo dục - Tập 2: SỰ HỌC LÀ GÌ?

 𝗧𝗮̣̂𝗽 𝟮: 𝗟𝗮̀𝗺 𝘀𝗮𝗼 đ𝗲̂̉ 𝗵𝗼̣𝗰….? 𝗞𝗛𝗢𝗔𝗡 Đ𝗔̃, 𝗯𝗮̣𝗻 đ𝗮̃ 𝗯𝗶𝗲̂́𝘁 “𝘀𝘂̛̣ 𝗵𝗼̣𝗰” 𝗹𝗮̀ 𝗴𝗶̀ 𝗰𝗵𝘂̛𝗮?

Từ những trải nghiệm của bản thân trong Tập 1 (ở đây nè), mình xin nhập đề với những câu hỏi căn bản giúp hình thành thế giới quan của mọi người về các sự việc xung quanh dự trên 3 lĩnh vực chính của Triết học (3 major areas of Philosophy):

1. ONTOLOGY: The nature of beings = What is it? ==> Bản thể luận

2. EPISTEMOLOGY: The nature of knowledge = How do we know it? ==> Nhận thức luận

3. AXIOLOGY: The nature of values = What is the embedded value here? ==> Triết lý về giá trị

Ngoài ra thì 3 lĩnh vực này còn liên kết với METHODOLOGY (phương pháp nghiên cứu) để liên kết Triết học với các hoạt động khoa học. Trong phạm vi của bài viết này, mình chỉ xin nói về những câu hỏi thuộc về bản thể luận (Ontological questions) về sự học vì đây là viên gạch nền tảng sẽ ảnh hưởng đến hết thảy các phạm trù triết học còn lại. Ví dụ: Nếu chúng ta định nghĩa được người ngoài hành tinh (aliens) là 1 thực thể có thật, thì chúng ta tạo ra bộ kiến thức về aliens, đồng thời có thể liên hệ những kiến thức này với các giá trị đạo đức nào đó, và sau đó là thành lập các môi trường và áp dụng phương pháp nghiên cứu để tìm hiểu thêm về aliens. Nếu không có định nghĩa về bản chất thì sẽ không có hệ kiến thức, giá trị hay phương pháp nghiên cứu gì cả. Vì vậy, thay vì nhảy ngay vào các câu hỏi “hót hòn họt” như “học sao cho tốt?”, “học sao cho giỏi”, “dạy sao cho đúng” thì mình xin quay lại cội nguồn của mọi sự đó là ĐỊNH NGHĨA SỰ HỌC.

Để hiểu đơn giản thì ở đây có 2 loại câu hỏi sẽ được đặt ra: “What is it?” + “What is it for?” Như vậy, chúng ta có 2 câu hỏi cần bàn ở đây là:

(𝟷) 𝚂𝚞̛̣ 𝚑𝚘̣𝚌 𝚕𝚊̀ 𝚐𝚒̀?

(𝟸) 𝚂𝚞̛̣ 𝚑𝚘̣𝚌 đ𝚎̂̉ 𝚕𝚊̀𝚖 𝚐𝚒̀?

Đây là 2 hướng tiếp cận trong việc tìm ra định nghĩa. Vừa đẹp là cuộc tranh luận của Plato và Aristotle vừa liên quan tới 2 góc nhìn này và vừa áp dụng được vào vấn đề học nên mình sẽ mời 2 cụ vào trợ giúp nhé. Dù 2 cụ đều đề cao sự quan trọng của sự học và của giáo dục trong việc thiết lập nền văn minh cho nhân loại, nhưng họ nhìn nhận bản chất của Sự học là khác nhau [HÌNH MINH HỌA version stickman].

• Stickman vàng: Con người không có học, sống theo bản năng của ‘tính con’

• Stickman tím: Con người có học, sống theo giá trị của ‘loài người’

𝗣𝗟𝗔𝗧𝗢: Sự học là việc khai mở ra những tiềm năng của bản thân và từ đó giải phóng được bản thân khỏi sự ngu dốt và mù quáng. Plato cho rằng đại đa số con người đều sống trong hang động với tầm nhìn hạn hẹp và những gì họ thấy chỉ là hình bóng của những sự thật chứ không nhận thức rõ về sự thật. Và vì thế nhu cầu tự do của bản thân mà họ cần tìm cách thoát khỏi cái hang đó. Để đạt được việc đó, con người cần học. Plato cũng nói về những thứ con người cần học như triết học, chiêm tinh học, toán học, hội họa và âm nhạc rất nhiều trong cuốn sách “The Republic” của ông nhưng chúng ta sẽ không đào sâu ở đây. Tóm lại, bản thân chuyện học là 1 tinh hoa mà con người cần cố gắng đạt được.
==> 𝙻𝚎𝚊𝚛𝚗𝚒𝚗𝚐 𝚒𝚜 𝚊n end 𝚒𝚗 𝚒𝚝𝚜𝚎𝚕𝚏.

Triết lý này hoàn toàn có thể giúp chúng ta giải thích được việc tại sao có những người dễ bị “lừa gạt” bởi các thông tin trên mạng hay việc các bức ảnh trong thời đại số hoàn toàn có thể gây ra sự hiểu lầm cho đám đông.

Các bạn có thể tự thử nè: Sau khi đọc xong bài này, các bạn về “đào lại” 1 cuốn sách/ bộ phim/ bài hát mà lâu rồi các bạn không đụng tới, và đọc lại/ xem lại/ nghe lại một lần nữa. Sau đó thử nghiền ngẫm coi mình thấy được điểm gì khác so với lần trước các bạn trải nghiệm hay không?

𝐀𝐑𝐈𝐒𝐓𝐎𝐓𝐋𝐄: Giống như Plato, Aristotle thừa nhận sự khiếm khuyết khi con người sống theo bản năng nhưng ông không đặt giá trị cao nhất cho sự học vì ông là người cổ xuyến Teleology (mục đích luận) – lối phân tích bản thể theo mục đích. Vì thế, Aristotle hứng thú tìm ra mục đích của sự học hơn. Với Aristotle, nếu sự học chỉ dừng lại ở việc khai sáng bản thân là không đủ thuyết phục về độ cần thiết của hành động này, thế nên ông gắn kết việc học, mà rộng lớn hơn là giáo dục, với chính trị - hoạt động cấp cao nhất của loài người để chung sống văn minh với nhau. Từ đó, việc học được xem là hành động để con người có đủ kiến thức và nhận thức để cùng nhau xây dựng một xã hội văn minh đạt được hạnh phúc. Con người, nhờ có sự học, mà nhận thức được các giá trị chung, cụ thể là hạnh phúc ==> 𝙻𝚎𝚊𝚛𝚗𝚒𝚗𝚐 𝚒𝚜 𝚊 𝚖𝚎𝚊𝚗𝚜 𝚝𝚘 𝚊𝚗 𝚎𝚗𝚍.

Các bạn có thể không đồng tình về việc đưa hạnh phúc làm đích đến, nhưng rõ ràng triết lý này liên quan về những trăn trở của mọi người về việc học để làm gì, học xong rồi làm gì, học rồi làm được gì cho xã hội.

Các bạn có thể tự reflect một tí cho chính bản thân mình nè: (1) mình học để làm gì? (2) mình học để đóng góp gì cho xã hội?

Có thể nói, Plato là một trong những học giả tiên phong cho cái gọi là GIÁO DỤC KHAI PHÓNG mà người người nhà nhà đang hướng tới hiện nay. Việc đặt 1 cái tên mỹ miều cho 1 triết lý đã tồn tại từ lâu chỉ là đưa 1 chiếc bình mới cho rượu cũ mà thôi. Không mới, không đột phá gì đâu, chỉ là có ai thật sự hiểu và từ đó thật sự làm hay chưa thôi. (So yeah, I’m kinda fed up with peeps who try to reinvent the wheel by coining ‘cool’ terms.)

Còn Aristotle và mục đích luận của ông cho chúng ta một bộ khung câu hỏi tự vấn để xác định được đích đến cho các hành động của mình. Sự rõ ràng này thật ra cũng quay lại giúp đỡ quá trình khai phóng của bản thân, nhưng nó giúp chúng ta liên kết với nhau hơn và nhắc nhở rằng chúng ta luôn phải tồn tại cùng với những con người khác trong xã hội.

Những cuốn sách khác cũng có đặt khái niệm về sự học mà mình thấy phân tích chuyên sâu và hợp lý là: Nguyễn Duy Cần (1960) Tôi tự học & Giản Tư Trung (2021) Đúng việc. Trong tập sau, mình sẽ bàn luận sâu hơn về 2 cuốn này, nhất là philosophy of education của thầy Giản Tư Trung. Bên cạnh đó, mình cũng đưa phần normative debate này đến thời điểm cập nhật hơn.