"Sự tẩy não trong giáo dục" - Tafumi Horie

1 cuốn sách đáng đọc và cho 1 góc nhìn phi truyền thống nhưng rất hợp thời về khái niệm giáo dục. Tuy tác giả có hơi cực đoan (extreme), từ phần title cho tới phần kết luận, nhưng ông cũng có những nhìn nhận thực tế về các lỗ hỏng của giáo dục. Mình review cuốn sách dưới góc nhìn của dân Quan hệ quốc tế (thấm nhuần những khái niệm về toàn cầu hóa - globalisation) và giáo viên tay ngang không đọc quá nhiều sách về phương pháp giảng dạy (nên mình sẽ không dùng các thuật ngữ sư phạm được hehe)

𝗧𝗼́𝗺 𝘁𝗮̆́𝘁 𝗻𝗼̣̂𝗶 𝗱𝘂𝗻𝗴:

Sách có 5 chương (trừ lời đề và lời kết) thì hết 4 chương đầu là xoáy sâu vào sự “tẩy não” của nền giáo dục Nhật Bản: Từ việc những nội quy đặt ra trong trường gò bó “sự học” - theo lời tác giả là sự khao khát, đam mê kiến thức - như thế nào, đến việc quá đề cao vai trò của giáo viên trong thời đại mà mọi thứ đều được Google trả lời rất mượt mà. Những ví dụ tác giả đưa ra, theo quan sát của mình, thật chất có thể áp dụng cho cả nền giáo dục Việt Nam và các nước Châu Á chịu sự ảnh hưởng của Nho giáo nói chung, và chính tác giả cũng có nhắc đến “sự tẩy não” lâu đời và dai dẳng của Nho giáo. Điểm nổi bật nhất của bài phân tích có lẽ là sự phân chia nhân loại làm 2 nhóm người: Người G (Global) và Người L (Local). Đa phần con người thuộc nhóm người L, nhóm người có ảo tưởng N (nation state) - ảo tưởng này là “bức tường cản trở”, và những người này thường sống theo quy củ và “vâng lời” những quy định được áp vào họ. Họ không có ý thức nhìn ra thế giới rộng lớn và vì thế họ sẽ là đối tượng dễ bị “tẩy não” hơn so với nhóm người G. Vào chương cuối thì tác giả tiện thế nhắn nhủ là “bạn có thể nghỉ việc ngay đi nếu muốn” vì công ty, cũng y chang như trường học, là 1 môi trường tẩy não và đòi hỏi sự phục tùng mệnh lệnh cao. Với tất cả những sự uất hận trong cuốn sách hoàn toàn có thể kết luận là Takafumi ghét “giáo dục” đến mức nào, và ông cũng thừa nhận điều này trong lời kết. Nếu bạn đọc thêm về tiểu sử không hòa thuận với trường lớp và cách tác giả có thể thành công trong kinh doanh mà không cần tấm bằng đại học thì càng thấm thía hơn tại sao cuốn sách này ra đời.

3 câu tâm đắc nhất

- “𝑯𝒐̣𝒄 𝒍𝒂̀ 𝒔𝒖̛̣ đ𝒂𝒎 𝒎𝒆̂”

- “𝑯𝒂̣𝒏𝒉 𝒑𝒉𝒖́𝒄 𝒉𝒐̛𝒏 𝒌𝒉𝒊 𝒕𝒂̣̂𝒑 𝒃𝒖𝒐̂𝒏𝒈 𝒃𝒐̉”

- “Đ𝒊𝒆̂̀𝒖 𝒒𝒖𝒂𝒏 𝒕𝒓𝒐̣𝒏𝒈 𝒕𝒓𝒐𝒏𝒈 𝒕𝒉𝒐̛̀𝒊 đ𝒂̣𝒊 𝒏𝒂̀𝒚 𝒍𝒂̀ 𝒃𝒂̣𝒏 𝒏𝒈𝒉𝒊𝒆̂𝒎 𝒕𝒖́𝒄 𝒗𝒐̛́𝒊 đ𝒊𝒆̂̀𝒖 𝒃𝒂̣𝒏 𝒎𝒖𝒐̂́𝒏 𝒍𝒂̀𝒎”

Đ𝗼̂́𝗶 𝘁𝘂̛𝗼̛̣𝗻𝗴 đ𝗼̣𝗰 𝗴𝗶𝗮̉: Để tránh sự thấu hiểu sai lệch thì mình nghĩ là cuốn sách này 18+ vì một số quan điểm của tác giả cũng mang tính chất “tẩy não” không kém gì cái hệ thống mà ông phê phán. Người đọc cần có tư duy sắc bén và có những trải nghiệm cần thiết để tiếp cận cuốn sách tốt hơn.

𝗣𝗵𝗮̂𝗻 𝘁𝗶́𝗰𝗵 đ𝗮́𝗻𝗵 𝗴𝗶𝗮́ 𝗰𝘂̉𝗮 𝗰𝗮́ 𝗻𝗵𝗮̂𝗻 𝗺𝗶̀𝗻𝗵:

Trong bộ khung lý thuyết khi bàn về Toàn cầu hóa (globalisation), những người như Horie được cho là Enthusiastic Globalist - trường phái ủng hộ tuyệt đối TCH và tin rằng TCH là điều không thể tránh khỏi. Những dẫn chứng và phê phán của Horie đều dựa trên 1 sự thừa nhận không chứng minh là TCH, nhất là về mặt công nghệ và truyền thông, vượt ra phạm vi biên giới quốc gia; từ đó, xóa nhòa đi khái niệm quốc gia nhà nước (hay là ảo tưởng N được nhắc đến trong sách). Đương nhiên, niềm tin này không hoàn toàn đúng vì cho đến hiện tại vai trò của quốc gia nhà nước, ví dụ: ngoại giao đa phương về giáo dục hay các chính sách trong nước về giáo dục vẫn phát huy tác dụng. Ngay cả khi khẳng định rằng 1 người có thể ngồi ở nhà và Google mọi thứ thì phải chăng việc bảo vệ an ninh mạng (firewall) hay việc lọc thông tin (censorship) là không tồn tại? Cứ nhìn vào Trung Quốc hay Bắc Triều Tiên nè. Là 1 người nghiên cứu về Quan hệ quốc tế, mình đương nhiên tin tưởng sự tồn tại và phát triển của TCH nhưng đến mức thừa nhận không chứng minh và cực đoan như Horie thì mình xin phép không đồng tình.

Một lý thuyết khác có thể được lồng ghép vào cuốn sách này là CN Marxism. Trong cuốn Manifesto, Marx đã nói rõ về việc giai cấp thống trị (bourgeosie) dùng nhiều công cụ như chính trị, văn hóa, trên nền tảng lợi thế kinh tế để “đàn áp” giai cấp bị trị (proletariat). Marx chắc sẽ vuốt râu hài lòng khi đọc cuốn sách này, mà có khi là còn lầm bầm “Đấy, tau nói có sai đâu!”. Tuy nhiên, đứng về khía cạnh sự vận hành của Xã hội (CN Functionalism) thì mình thấy góc nhìn này không đưa đến giải pháp rõ ràng cho từng cá nhân cũng như cả XH. Nếu cứ chăm chăm buộc tội sự “tẩy não” của giáo dục và muốn loại bỏ nó thì có giúp XH này có dám chắc sẽ lại vận hành tốt khi bị mất 1 thể chế quan trọng như vậy. Hơn thế nữa nhận thức và sự phát triển của những đứa trẻ có chắc sẽ không bị suy thoái khi không có trường học.

Cuối cùng thì mình không thể không phản đối cách mà tác giả cứ mặc định “giáo dục” là công cụ để chi phối. Giáo dục là 1 phần không thể thiếu trong việc giữ gìn và phát triển tri thức của nhân loại. Thật khó tưởng tượng nếu không có những người “tẩy não” đại tài như Socrates hay Khổng Tử để đặt nền mồng cho nhận thức của con người về thế giới rộng lớn và mơ hồ này. Sứ mệnh của giáo dục, nếu được xác định đúng đắn và được triển khai hợp lý, đã đang và sẽ luôn đóng góp cho sự phát triển của xã hội và văn minh loài người, đưa loài người vượt qua “đám mây mờ” của vô tri.