ĐỪNG CHỈ NGHE THEO CHUYÊN GIA HAY BÍ KÍP LUYỆN CHƯỞNG

[GÓC TƯ DUY] Bạn có bao giờ gặp phải tình huống khó hiểu khi mình đã nghe theo lời khuyên của chuyên gia để tập luyện 1 kỹ năng gì đó nhưng rồi vẫn không đạt được kết quả? Hay là bạn lướt Tóp Tóp thấy những "bí kíp" làm này làm kia học theo phát là dính luôn? 

Lưu ý: Nội dung trong bảng này đã được dịch lại qua ngôn phong của mình còn bài viết khoa học gốc thì các bạn tham khảo link đính kèm bên dưới

Hôm nay chúng ta sẽ nói về 2 tư duy sai lầm trong học tập cũng như cuộc sống hằng ngày, và nếu tránh được bạn sẽ có kỹ năng tư duy sâu hơn, từ đó có thêm sức sáng tạo cho cuộc sống. 

SAI LẦM 1: CỨ NGHE THEO CHUYÊN GIA LÀ RA HẾT

Theo 1 thí nghiệm để tìm ra sự khác biệt của SV năm nhất và PhD trong cách học tập và nghiên cứu, các nhà khoa đã phát hiện ra khoảng cách rất lớn về mặt nhận thức giữa những "tân binh" và "chuyên gia" (như trình bày ở hình). Về bản chất, để 1 người mới học đạt được trình độ chuyên gia thì họ phải trải qua hết các thách thức và khó khăn mà quá trình học tập yêu cầu chứ không có đường tắt. Nhìn ngược lại, chuyên gia không thế áp các trải nghiệm mình đã có vào những tân binh chưa từng trải này và nghĩ mọi thứ thật dễ dàng. Mình tạm đút kết 4 tư duy mà chỉ có chuyên gia mới có: (1) tư duy hệ thống (2) tư duy quy trình (3) tư duy chọn lọc (4) tư duy chuỗi logic trước sau (đánh số tương ứng với trong bảng so sánh). 

Source:  https://doi.org/10.1207/s15516709cog0502_2 

Từ những khác biệt này, 1 chia sẻ của chuyên gia dành cho những người tập sự sẽ chỉ là phù du thoáng qua nếu chia sẻ này không được cụ thể hóa và đơn giản hóa để phù hợp với nhận thức của người tập sự. Từ góc nhìn của người dạy, việc chênh lệch về tư duy và hiểu biết này dẫn đến tình trạng "The Curse of Knowledge" - khi mà thầy giảng thầy hiểu, còn trò thì lơ ngơ mơ màng cùng sương khói :)) Nên là, các thầy cô lưu ý hãy nói ngôn ngữ của người nghe thay vì nói ngôn ngữ của chuyên môn thôi nha.

Từ góc nhìn của người học, nếu các bạn mới học 1 vấn đề nào đó thì tốt nhất đừng nhảy ngay vào nghe chuyên gia mà hãy xây dựng cho mình 1 hệ thống kiến thức nền tảng cho vấn đề (schemata). Sau đó, hãy thực hành cách để tư duy như chuyên gia với các tri thức đã tích lũy. Lúc đó, các trao đổi với chuyên gia sẽ hiệu quả hơn.

SAI LẦM 2: CHỈ CẦN BIẾT BÍ KÍP LÀ SẼ LÀM ĐƯỢC

Theo logic trên, để hoàn thiện bộ kiến thức kỹ năng cho 1 lĩnh vực gì đó cần thời gian tích lũy chứ không phải là vài ba bộ bí kíp. Nếu bạn nào nghĩ là mình sẽ may mắn như trong phim kiếm hiệp Kim Dung tự dưng lụm được Bộ Cửu âm Chân kinh quơ quào cái rồi thành anh hùng võ lâm thì nên dẹp cái tư duy bí kiếp này đi nha. Thứ nhất, tư duy bí kiếp khiến bạn đơn giản hóa đến mức sai lệch vấn đề. Ví dụ, đế phát âm tiếng Anh chuẩn giọng Anh (tạm lấy giọng Received Pronunciation aka British accent theo nghĩa phổ thông nhất) không phải chỉ thay đổi vài ba âm như /d/ /t/ hay /o/ thì sẽ có được giọng Anh Anh. Nguyên 1 câu nói giọng Mỹ xong rùi tọt chữ qua-tờ (water) ra thì cũng không phải là giọng Anh Anh đâu. Lớt phớt là lớt phớt, chứ đừng nghĩ mình biết nhiều lắm rồi. Kiểm soát không khéo sẽ ảnh hưởng đến sự cầu thị cần có của 1 người học. 

Thứ hai, tư duy bí kiếp không cho bạn thấy cốt lõi của vấn đề. Ví dụ, "hãy dùng những từ sau này để upgrade điểm IELTS lên 7.0/ 8.0/ 9.0" (nghe cái này quen hem?? hihi). Người ta chỉ bí kiếp nhưng không ai rảnh để giải thích cốt lõi của từ vựng đúng hông nè? Như nguồn gốc, các tầng nghĩa và ngữ cảnh? Nên là, dẫn đến trường hợp dùng từ nghe soang nhưng thật ra ngữ nghĩa rất là kì á. 

Nói vậy, không phải để phủ nhận sự cần thiết của "bí kiếp" vì đúng là nó cũng giúp ích nếu nó chỉ dừng lại ở chức năng bổ trợ cho những hiểu biết sâu sắc hơn hay những bài thực hành căn bản hơn. Quan trọng nhất ở đây là né tránh tư duy bí kiếp như mình đã nói ở trên.