Xung đột Nga-Ukraine qua góc nhìn của Ngoại giao Công chúng (Public Diplomacy) p.2

Phần 2: SAU HAI TUẦN VỚI NHIỀU BIẾN ĐỘNG - Tập trung vào ngoại giao kỹ thuật số, cụ thể là từ phía Ukraine

2 chuyên gia đại diện cho Ukraine trong diễn đàn này là Elena Karacharova và Đại sứ Ukraine tại Nhật Bản – Sergiy Korsunsky. Cả hai đều khẳng định nhiều lần là “Chúng tôi không tuyên truyền (hàm ý là dựng chuyện, đặt điều) và chỉ nói sự thật” (“We are NOT doing propaganda, but telling the truth”). Ukraine đã và đang dùng các bằng chứng lịch sử để khẳng định chủ quyền, trong khi Nga lại tập trung vào các Thuyết âm mưu (vấn đề phòng lab sản xuất vũ khí sinh hóa học), cấm đoán các mạng xã hội và liên tục phủ nhận quá khứ liên tự chủ của Ukraine. Họ cũng khẳng định hiện nay Ukraine đang triển khai nhiều công cụ công nghệ để lan truyền sự thật đến thế giới, và họ nhận định là chiến dịch truyền thông này thành công trên toàn thế giới, trừ cộng đồng dân chúng Nga. Cụ thể, Đại sứ Korsunsky cách ông đã và đang tiếp cận công chúng Nhật Bản. Mặc dù không dùng tiếng Nhật, nhưng Twitter của ông vẫn nhận được nhiều sự theo dõi (39 triệu người, phần lớn là người Nhật), và sự tương tác với các post chia sẻ về tình hình chiến sự và đàm phán. Ngoài ra, ông cũng tích cực tháo gỡ các thông tin giả để lọc bớt thông tin. Nguyên tắc của Đại sứ là: CHÂN THÀNH (SINCERE), CỞI MỞ (OPEN), VÀ RESPONSIVE (TƯƠNG TÁC TRẢ LỜI); đồng thời, ông nắm bắt rõ văn hóa giao tiếp lịch sự và yêu động vật của Nhật nên ông đã dùng các hình ảnh như vậy để chia sẻ thông tin trên Twitter. Và ông cũng có những dẫn chứng cho sự thành công của mình khi dành được nhiều retweet và tăng độ nhận diện của Ukraine khi đi làm công tác ngoại giao tại Nhật. Dựa trên hình ảnh chính danh này, Ukraine đang dễ dàng kêu gọi sự ủng hộ từ phía các quốc gia khác, từ viên trợ vũ khí, tiền bạc cấp chính phủ cho tới crowdfunding cấp nhân dân, từ tiền fiat qua đến cả bitcoin. 

Ilan Manor – Giảng viên về Digital Diplomacy – có bài trình bày tổng quan về những công cụ Web 2.0 mà Ukraine mà thầy đánh giá là rất hiệu quả. 

Về phía chính phủ, Zelensky và nội các đã tích cực dùng mạng xã hội, đặc biệt là Twitter, để đưa ra các thông tin. Nhất là những thông tin để yêu cầu các Công ty công nghệ phối hợp chặn fake news từ Nga. Đây là chiến thuật mà Ilan Manor gọi là “Sự minh bạch có chiến lược” (strategic transparency). Nhờ vậy, các công ty công nghệ lớn đều thể hiện chính kiến của mình rõ ràng trong cuộc chiến này: ủng hộ Ukraine. Rõ ràng nhất (và chắc là hài hước nhất) có thể kể đến Elon Musk và đế chế Tesla.

Zelensky đặc biệt thích dùng Zoom để điện đàm với chính phủ của các quốc gia khác, hay thậm chí là tiếp cận trực tiếp dân chúng ở một số thành phố châu Âu để đưa ra thông điệp của Ukraine: “Ukraine đang chiến đấu cho nền dân chủ, và cho cả châu Âu”. Zelensky trong 1 bài phát biểu gần đây còn gửi thông điệp cho các binh sĩ của Nga tại Ukraine. https://youtu.be/-4va2t1FZio  

Bên cạnh đó, chính quyền Ukraine cũng tạo các hội nhóm IT Army trên Telegram để người dân Ukraine và dân chúng khắp nơi có thể giúp phản đòn các đợt tấn công thông tin mạng của Nga. https://www.theguardian.com/world/2022/mar/15/volunteer-hackers-fight-russia  

Về cấp độ dân chúng (Ukraine và các quốc gia phương Tây khác), họ dùng cách tiếp cận công chúng Nga bằng việc nhắn tin các thông điệp của chính quyền Ukraine và các sự thật đang diễn ra cho người Nga với niềm tin là dân chúng Nga đang không thấy được toàn bộ bức tranh sự thật. https://www.wsj.com/articles/using-a-new-cyber-tool-westerners-have-been-texting-russians-about-the-war-in-ukraine-11647100803 

Các báo quốc tế cũng tham gia vào chiến dịch lan truyền thông điệp. Ngoài chuyện chia sẻ narrative của Ukraine và phương Tây thì họ còn chấp nhận làm việc với Dark Web để có thể nhảy tường lửa số do Nga dựng lên để có đưa được nhiều tin tức hiện trường nhất ra thế giới.

NHẬN ĐỊNH CÁ NHÂN CỦA MÌNH:

- Zelensky là bậc thầy của ngôn từ và những bài phát biểu của ông đều được viết ra để dành riêng cho đối tượng hướng đến. Mình đã có 1 bài phân tích cụ thể hơn về ngôn từ của Zelensky ở đây: https://www.facebook.com/photo?fbid=431741298748653&set=a.424663359456447 

- Ukraine đang có 1 chiến dịch ngoại giao công chúng kĩ thuật số rất xuất sắc: đa chiều, đa công cụ, đa nhân tố! Nước đi này phù hợp với môi trường đa chủ thể của QHQT và việc kéo được những chủ thể phi chính phủ (non-state actors) về phía chính phủ là điều tối ưu nhất. Các công cụ Web 2.0 được phối hợp với nhau một cách sáng tạo để tạo ra mạng lưới phủ sóng thông tin bao quát từ chính quyền tới người dân. Điểm nhấn lớn nhất ở đây là tính 2 chiều của thông tin. Chính quyền Ukraine không chỉ dùng Mạng XH để phát thông tin (broadcasting) mà họ còn tương tác với counter-narratives, vd: trả lời Tweet, nhắc tới đối phương trên truyền hình, chia sẻ thông tin đính chính các cáo buộc sai. 

- Cách tiếp cận này chỉ ra chiến thuật phối hợp hài hòa giữa ngoại giao công chúng (chính phủ - công luận quốc tế) và ngoại giao nhân dân (dân chúng trong nước – công luận quốc tế). Dù kết quả của cuộc xung đột này ra sao thì Ukraine vẫn được biết tới và Zelensky đã trở thành 1 biểu tượng của truyền thông công chúng.

- Cách tiếp cận và ý nghĩa của thông điệp đánh vào cảm xúc của người nghe rất mạnh, và điều này đương nhiên có hiệu quả về mặt thuyết phục. Theo rhetoric of Persuasion của Aristotle thì sự thuyết phục được hình thành qua 3 yếu tố logos (logic), pathos (cảm xúc) và ethics (đạo đức). Ukraine đã đạt được tất cả những điều trên: (1) logic: tính chính danh trong việc bảo vệ lãnh thổ, tập trung vào tính chất hành động hiện tại; (2) pathos: các câu từ thương cảm, hình ảnh Zelensky trụ lại Kyiv để sát cánh bên binh lính hay hình chó mèo di tản cùng người dân Ukraine (https://www.theguardian.com/global-development/gallery/2022/mar/15/pets-of-war-ukrainians-take-comfort-from-their-animals-as-they-flee-the-conflict-in-pictures); (3) ethics: Nếu Ukraine sụp thì toàn châu Âu sẽ sụp, giá trị Dân chủ cũng bị đe dọa, và vì thế cả thế giới cần hành động.

- Chiến dịch này có đòn bẫy lớn từ các công ty công nghệ chịu trách nhiệm cho các mạng XH toàn cầu cũng như việc các kênh thông tin thế giới đều ủng hộ và lan truyền narrative bằng tiếng Anh. Đây là lợi thế lớn về mặt ngôn ngữ vì số người nói tiếng Anh là áp đảo hoàn toàn so với cộng đồng nói tiếng Nga. https://www.statista.com/statistics/266808/the-most-spoken-languages-worldwide/ 

- Để tăng cường độ thuyết phục của Ukraine cần tạo là 1 narrative giữa quá khứ và hiện tại nhiều hơn là chỉ tập trung cáo buộc hành động xâm lược. Cần đánh trực tiếp vào lập luận về quá khứ của Nga để tăng tính logic cho narrative của Ukraine.